تاریخچه زیتون

منشأ زیتون از کجای دنیا است؟

زیتون بومی آسیای صغیر بوده و از 6000 سال پیش از امپراتوری ایران، سوریه و فلسطین به بقیه حوضه مدیترانه منتقل شده است. این درخت یکی از قدیمی ترین درختان شناخته شده کشت شده در جهان است که قبل از اختراع زبان رشد می کرده است. 3000 سال قبل از میلاد مسیح در کرت در حال رشد بود و ممکن است منبع ثروت پادشاهی مینو باشد. فنیقی ها زیتون را به سواحل مدیترانه آفریقا و جنوب اروپا بردند. در مقبره های مصر آثار مربوط به زیتون پیدا شده که مربوط به 2000 سال قبل از میلاد مسیح است. فرهنگ و نماد زیتون به یونانیان اولیه و سپس رومی ها رسید. وقتی رومی ها دامنه امپراطوری خود را گسترش میدادند ، زیتون را با خود به نقاط دیگر هم میبردند. تاریخچه زیتون .

زیتون در ادیان و فرهنگ ها

1400 سال پیش پیامبر اسلام ، محمد (ص)، به پیروان خود توصیه میکرد که روغن زیتون را بر بدن خود بمالند ، و خود نیز از روغن روی سر خود استفاده میکرد. استفاده از روغن زیتون در بسیاری از ادیان و فرهنگ ها وجود دارد. این ماده در طول مراسم خاص و همچنین به عنوان یک اقدام بهداشتی مورد استفاده قرار میگرفته است. هنگام تعمید در کلیسای مسیحی ، ممکن است از روغن مقدس که غالباً روغن زیتون است برای مسح استفاده شود. در مراسم کریسمس ، از روغن زیتون که توسط اسقف برکت داده شده است استفاده می شود. مبلغین مسیحی مانند انگور ، درخت زیتون را با خود برای تهیه غذا و همچنین برای استفاده تشریفاتی به کالیفرنیا بردند. از روغن زیتون برای مسح پادشاهان اولیه یونانیان و یهودیان استفاده می شد. یونانیان درخت زیتون را روی سر ورزشکاران برنده میگذاشتند و با روغن آن مسح میکردند. در بسیاری از فرهنگ ها از روغن زیتون برای مسح مردگان نیز استفاده شده است. تاریخچه زیتون .

مشهور است که درختان زیتون در کوه زیتون در اورشلیم بیش از 2000 سال قدمت دارند . اما با توجه به اهلی شدن طولانی مدت زیتون ، در آنجا هنوز تازه وارد هستند. ما از تنوع دقیق درختان کوه نمی دانیم. انسان هزاران سال درخت زیتون را دستکاری کرده است و مشخص نیست که چه ارقامی از کدام ارقام دیگر به وجود آمده اند. مشخص شده است که گونه های موجود در یک کشور با گونه های متفاوت در کشور دیگر یکسان هستند. برخی تحقیقات اکنون با استفاده از تکنیک های نقشه برداری ژن برای کشف درخت خانواده زیتون در حال انجام است. زیتون های “وحشی” درختچه مانند هنوز در خاورمیانه وجود دارد و نشان دهنده درخت اصلی است که همه زیتون های دیگر از آن به وجود می آیند.
در چند صد سال گذشته زیتون به آمریکای شمالی و جنوبی ، ژاپن ، نیوزیلند و استرالیا گسترش یافته است.

گونه‌های زیتون تاریخچه زیتون

یکی معروف‌ترین گونه شناخته شده این گیاه زیتون اروپایی نام دارد که از دوران باستان برای تهیه روغن زیتون و نیز برای خوردن خود میوه آن کاربرد داشته‌است. (که به صورت طبیعی تلخ است و باید در معرض تخمیر قرار گیرد یا به منظور قابل خوردن شدن، آن را در آب نمک بخوابانند). تاریخچه زیتون .
زیتون وحشی به شکل درخت کوچک یا بوته‌هایی با رشد هرزه و تیغ‌دار است که دارای برگ‌هایی دوک مانند و تیز، رنگ سبز مایل به خاکستری در قسمت بالا است. زیتون وحشی جوان در قسمت پایین سفید رنگ و دارای پولک‌هایی مایل به سفید است. گل‌های سفید کوچکی دارد که کاسه و جام گل‌ها دارای چهار درز کاسه گل، دو پرچم و کلاله شکافته‌است. این گل‌ها به تدریج به شکل خوشه‌هایی که از کنار برگ‌ها ظاهر می‌شوند و بر روی چوب‌های سال‌های آخر می‌روید. شفت (میوه) در گیاه وحشی، کوچک و دارای غلافی گوشت‌دار است. این غلاف که تعیین‌کننده ارزش اقتصادی میوه است، در نوع وحشی نسبتاً نازک است. انواع کشت شده خصوصیات متفاوتی دارند اما فشرده‌تر، حاصلخیزتر و بیخار است.

از دیدگاه پرورش‌دهندگان مدرن، تنوع زیتون‌های شناخته شده بسیار زیاد است. فقط در ایتالیا حداقل ۳۰۰ گونه وجود دارد اما تعداد کمی از آن‌ها تا حد مناسبی رشد می‌کنند. گونه‌های اصلی ایتالیا Leccino , Frantoio و Carolea هستند. هیچ‌کدام از آن‌ها را نمی‌توان با توصیفات باستانی همانند دانست. اگرچه بعید نیست بعضی از گونه‌های نازک‌برگ، که بیش از همه مورد توجه هستند، از تبار Licinian معروف باشند. درختان پهن‌برگ اسپانیا میوه‌های درشت می‌دهند اما غلاف آن‌ها طعمی نسبتاً تلخ‌تر دارد و کیفیت روغن آن‌ها نامرغوب‌تر است. این زیتون‌های اسپانیایی هستند که معمولاً پس از سوراخ سوراخ شدن و پر شدن، پرورده شده و پس از خواباندن در آب نمک تازه خوردنی می‌شوند (با فلفل ترشی، پیاز ترشی یا سایر چاشنیها).

رده زیتونیان شامل گونه‌های دیگر بااهمیت اقتصادی هستند. Olearia paniculata درخت بزرگ‌تری است در جنگل‌های کوئینزلند که ارتفاع آن به ۱۵ یا ۱۸ متر می‌رسد (۵۰ یا ۶۰ فوت) که از چوب آن الوارهایی سخت و محکم می‌سازند. هنوز چوب سخت Olea laurifolia در استان ناتال آفریقای جنوبی، چوب آهن سیاه مناطق مهاجرنشین است. منبع

کشورهای عمده تولیدکننده زیتون
زیتون یکی از پرکشت‌ترین میوه‌های جهان است. در سال ۲۰۱۸ مساحتی نزدیک به ۱۰٫۵ میلیون هکتار زیر کشت زیتون بوده‌است که این میزان تقریباً دوبرابر مساحت زیر کشت جهانی سیب، موز یا انبه بوده‌است. تنها نارگیل و نخل روغنی سطحی بالاتر از زیتون را به خود اختصاص داده‌اند. از سال ۱۹۶۰ تا ۱۹۹۸ سطح زیر کشت زیتون سه برابر شده و از میزان ۲٫۶ میلیون هکتار به ۷٫۹۵ میلیون هکتار رسیده‌است. بر اساس سازمان جهانی غذا و کشاورزی، کشورهای مدیترانه ای بیشترین تولید این محصول یعنی نزدیک به ۹۵٪ تولید جهانی آن را به خود اختصاص داده‌اند.
مقدار تولید سالانه زیتون در ایران حدود ۱۲ هزار تن میباشد.

زیتون در ایران تاریخچه زیتون
در خصوص منشأ ورود زیتون به کشور اطلاعات دقیقی در دسترس نیست ولی محققان گمان می کنند توسط اعراب یا یونانی ها به ایران وارد شده باشد. برخی نیز گفته اند درخت زیتون را پناهندگان سوری از این کشور وارد نموده و برخی دیگر ورود آنرا در زمان تسلط یونانیان به ایران میدانند. همچنین اعتقاد بر این است زیتون از سرزمین بین النهرین وارد کشور شده است. در زمان پادشاه ساسانی خسرو انوشیروان، برای درخت زیتون عوارض وضع شده بود ظاهرا در این زمان زیتون در خوزستان وجود داشته است. تاریخچه زیتون .

مطالعه تاریخ و وجود درختان بسیار مسن نشانه وجود این درخت از عهد باستان در ایران می باشد. هر چند مشخص نیست که در زمان های گذشته کشت زیتون دقیقا برای چه مصارفی استفاده می گردیده است (خوراک یا روغن آن). اما تا قبل از اشغال ایران توسط مغول ها، کشت زیتون در جنوب ایران رواج داشته. ولی بعد از حمله مغول ها به ایران، ظاهراً زیتون کاری منحصر به طارم (طارم سفلی قزوین، طارم علیا زنجان) و رودبار در استان گیلان شده است. بطوریکه در سفرنامه ناصرخسرو نیز به کشت زیتون در طارم و رودبار اشاره شده است. هم اکنون نیز در چندین منطقه از استان های کشور زیتون کاشته شده است از جمله استان های فارس ، مازندران ، گلستان ، ایلام ، اصفهان و خوزستان .

منتظر مقاله های خواندنی و ناگفته های بعدی از تاریخچه زیتون در مجله آردوج باشید.